Bombarie

Over ontploffingen, wapentuig en een voetballer met een grote mond

Een onomatopee wordt het wel genoemd. Dat is een deftig en enigszins op de lachspieren werkende benaming voor ‘klanknabootsend woord’ en dat zou bombarie dus zijn. Maar welke klank er precies nagebootst wordt? Wie het weet mag het zeggen. Misschien bestaat er vuurwerk dat ‘bombarie!’ roept als het afgestoken wordt of hoor je ‘bombarie!’ na een raketinslag in een wapenfabriek, maar eerlijk gezegd lijkt dat toch behoorlijke flauwekul.

Met een beetje pech vlogen de metaaldelen je om de oren

Wel herken je natuurlijk het woord ‘bom’ in bombarie. Of als je onderlegd bent in de geschiedenis van de krijgskunst zou je zien dat het verdacht veel lijkt op ‘bombarde’, een voorloper van moderne kanonnen. Dat wapen stamt uit de veertiende eeuw en bestaat uit een dikke metalen pijp met maar aan één kant een opening, die op een massief blok hout werd gemonteerd. Daar propte je eerst een lading buskruit in en vervolgens keien en/of stukken metaal en dan hield je er een vlammetje bij. Dan ging het van ‘kaboem!’ en vlogen de keien en metaalfragmenten in een fraaie boog richting de vijand. Als je geluk had dan. Want niet zelden explodeerde de bombarde ter plekke, met alle gevolgen van dien.

Eend in doodsnood

Bombarde is overigens ook een woord voor een blaasinstrument dat gebruikt wordt in de Bretonse volksmuziek. Het ding is verwant aan de hobo en de klank houdt het midden tussen een eend in doodsnood en een op hol geslagen elektrische blokfluit. Kortom: een lawaaierig apparaat dat ook best de oervader van ‘bombarie’ zou kunnen zijn.

Voetballiefhebbers van een zekere leeftijd, zullen bij het woord bombarie ongetwijfeld terugdenken aan Arie Bombarie, bijnaam van middenvelder Arie Haan, die in de jaren zeventig triomfen vierde als speler van Ajax en het Nederlands elftal. Behalve om zijn spel stond hij vooral bekend vanwege het rumoer dat hij veroorzaakte bij z’n clubs. Als speler al, maar later ook toen hij als trainer actief werd.

Zo was hij de eerste profspeler die zijn eigen club voor de rechter sleepte. Trainer Hans Kraay had hem na een akkefietje verbannen naar het C-elftal en dat pikte Haan niet. Hij eiste terugkeer naar het A-team op grond van Ajax’ plicht hem ‘passende arbeid’ te verschaffen, een zaak die hij won.

Opscheppertje

Arie Bombarie als term voor ‘opschepper’ en ‘druktemaker’ is overigens niet bedacht met lastpak Haan in gedachten. De term is al ouder dan de voormalige voetbalspeler en -trainer, die in 1948 het levenslicht zag.

Arie Bombarie duikt voor het eerst op in 1919 in de Nieuwe Rotterdamsche Courant, in het feuilleton De kinderen uit mijn klas. Schrijfster P.J. Cohen-De Vries beschrijft daarin in korte verhaaltjes haar ervaringen in het onderwijs. Arie Bombarie is een van de hoofdpersonen: een joch dat opvalt door opschepperig gedrag, dat hem vaak in de problemen brengt.

Waar Haan kwam, kwam bombarie.