Schorriemorrie vs. Gallemiezen

Jij bepaalt ’t: welke van deze twee giganten wint de titel Grappigste Woord van de Lage Landen?

Vandaag is het zo ver: de Grande Finale van de Grote Grappige Woordenstrijd, die al ruim een maand woedt op de socialmediakanalen X/Twitter, Bluesky en Threads. Twee terechte finalisten, zo lijkt ons. Schorriemorrie rekende af met ijzersterke tegenstrevers als achenebisj, droeftoeter, schobbejak en belatafeld. Gallemiezen bleek te sterk voor toch bepaald geen kleine jongens als blitskikker, vermaledijd, verfomfaaid en ginnegappen.

De finale is vandaag om 7.00 uur begonnen en er kan nog gestemd worden tot vanavond 19.00 uur. Het tellen van de stemmen zal even in beslag nemen – er moet tenslotte ook nog een hapje gegeten worden in Huize Berkenbosch - maar rond 21 uur zal er toch wel duidelijkheid gegeven kunnen worden.

Voor nu een kijkje in de geschiedenis van beide grappige woorden, aan de hand van het boek De Grappigste Woorden, het taalcadeauboek dat we het afgelopen jaar samenstelden en dat nu in de boekhandel te koop is. Bijvoorbeeld bij de oude, vertrouwde, blauwe bol. Maar ook je lokale boekhandelaar om de hoek heeft ’m of kan ’m bestellen.

Schorriemorrie

Betekenis: slecht volk, tuig, gepeupel

In Amsterdam brengt het woord een burgemeester ten val

Šurmur is een woord uit het Perzisch-Turks. Het betekent zoiets als ‘herrie’ of ‘verwarring’. Er wordt wel beweerd dat we daar schorriemorrie aan te danken hebben. Dat lijkt nogal vergezocht, maar toch is šurmur het vermelden waard. Al was het alleen maar omdat er zoveel verwarring bestaat over dat grappig rijmende schorriemorrie.

Taalonderzoekers hebben al busladingen theorieën aangevoerd over de herkomst van het woord. Het komt uit het Duits denken ze. Maar of het nou verwant is aan schurremurre (‘gemeen volk’), schory mory (‘seks hebben’), schurr(i)murr(i) (‘opvliegend persoon’), scomorrium (‘biersoort uit Münster’) of schorlemorle (‘met spuitwater aangelengde wijn’), ze weten het niet.

Om nog wat meer verwarring te zaaien, zijn er ook taalvorsers die wijzen naar het Deens. Gå i skuddermudder (‘in duigen vallen’) zou er mee te maken hebben. Weer anderen denken dat de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog hier hun churriburri (‘uitschot’) introduceerden. Kortom: grote verwarring.

Wat we wel vrij zeker weten, is dat schorriemorrie al rond 1700 in Nederlandse teksten wordt aangetroffen. In kranten piekt het gebruik van het woord in 1967: in ‘the summer of love’, de tijd van Provo, van ‘Ban-de-bom’-demonstraties en op brommers rondscheurende nozems. ‘Schorriemorrie!’ noemt de Amsterdamse burgemeester Van Hall de opstandige jeugd, die zijn stad heeft omgedoopt tot ‘Magisch Centrum’. Provo, de protestbeweging van jongeren en studenten, adopteert het woord meteen als geuzennaam en dan is de spreekwoordelijke beer los. Van Hall verliest de greep op de situatie totaal en zal tot aftreden gedwongen worden.

Gallemiezen

Betekenis (‘naar de gallemiezen’): kapot, dood, failliet

In het slechtste geval eindig je met een tuintje op je buik

Waar ga je naartoe als je ‘naar de gallemiezen gaat’? In elk geval niet naar een al te geweldige plek, want deze uitdrukking betekent dat het met je gedaan is. Je bent blut of gaat failliet op z’n minst, en als het tegenzit eindig je ‘met een tuintje op je buik’ oftewel: je sterft en verdwijnt onder de groene zoden. De uitdrukking zou uit het Bargoens stammen, de geheimtaal van dieven, landlopers en rondtrekkende handelaren, en terug te voeren zijn op het Hebreeuwse challasj (‘zwak’) en mioes (‘minderwaardigheid’). Of op gallamis, dat ‘kiezels, puin, gruis’ betekent.

Vreemd genoeg kom je het woord nauwelijks tegen in woordenboeken en maar sporadisch in kranten. Krantenindexeringswebsite Delpher vindt het voor het eerst in de Twentse krant Tubantia, die in 1969 een interview publiceert met de 24-jarige Rotterdammer André M. die op het slechte pad geraakt is. Hij gaat uit stelen, zo vertelt hij, als hij ‘aan de gallemiezen ligt’ (blut is).

Is gallemiezen dan misschien een verbastering van een andere uitdrukking die bijna hetzelfde klinkt en nagenoeg hetzelfde betekent, namelijk ‘naar de bar(re)biesjes gaan’? Barbiesjes kom je wél volop tegen in woordenboeken en kranten. Barbiesjes is afgeleid van de rivier en de bijbehorende regio Berbice in Brits Guyana. Dit gebied was ooit een Nederlandse (straf)kolonie met veel peperplantages. De leefomstandigheden waren er door het vochtige, hete klimaat bijzonder zwaar. ‘Naar de barbiesjes gaan’ betekent dan ook zoveel als iets ondernemen met een ongewisse, mogelijk zelfs dodelijke afloop.